در سیستم کیفری ایران فرآیند بررسی یک پرونده‌ کیفری از دادسرا شروع می‌شود. دادسرا نهادی است که تحقیق و بررسی در حیطه‌ اختیارات آن می‌باشد. دادسرا می‌تواند در همین راستا قرارهای مختلفی صادر کند یکی از این قرارهای صادره شده نیابت قضایی می‌باشد. در این مطلب به بررسی نیابت قضایی در امور کیفری می‌پردازیم.

نیابت قضایی در امور کیفری

از نظر لغوی نیابت به معنای واگذاری به دیگری و جانشین نمودن می‌باشد. از نظر اصطلاحی نیابت قضایی به حالتی گفته می‌شود که یک مرجع قضایی به مرجع قضایی دیگری درخواست می‌دهد که در مورد پرونده در حوزه‌ خود تحقیقاتی را انجام دهد.

در قانون آیین دادرسی کیفری ماده‌ 119 به تعریف و شرایط نیابت قضایی پرداخته است. بر اساس این ماده زمانی که دادسرا نیاز به تحقیق در یک حوزه‌ قضایی دیگر دارد و یا به طور کلی هر اقدام دیگری خارج از حوزه‌ قضایی محل ماموریت بازپرس لازم شود، می‌تواند به بازپرس محل دیگر نیابت بدهد و تقاضا نماید تا تحقیق و بررسی در مورد موضوع را انجام دهد.

به طور مثال جرمی در استان همدان رخ می‌دهد. اما شاهد اصلی در استان تهران سکونت دارد و امکان حضور در استان همدان را ندارد در این صورت بازپرس همدان به بازپرس تهران نیابت می‌دهد تا اظهارات شاهد را ثبت نماید. زیرا قطعا بازپرس نمی‌تواند برای هر موضوع به حوزه‌ قضایی دیگر شخصا مراجعه نماید و در واقع برای تسریع در روند پرونده از بازپرس حوزه‌ قضایی دیگر کمک می‌گیرد.

موارد اعطای نیابت قضایی در امور کیفری

بر اساس مواد قانونی فقط در برخی از موارد می‌توان نیابت قضایی داد. این موارد در ماده‌ 119 قانون آیین دادرسی کیفری مطرح شده است که شامل:

1/ تحقیق از متهم.

2/ شنیدن شهادت شهود و مطلعان.

3/ معاینه‌ محل.

4/ بازرسی از اماکن و اشیا، جمع آوری آلات جرم.

5/ هر گونه اقدام دیگری که باید در خارج از حوزه‌ قضایی صورت بگیرد.

چگونگی اعطای نیابت قضایی در امور کیفری

هر زمان که نیاز به بررسی و تحقیقات در خارج از حوزه‌ ماموریت باشد بازپرس قرار نیابت قضایی صادر می‌کند. بازپرس موظف است تا اصل یا کپی اوراق مورد نیاز و همچنین موارد لازم برای پرونده را برای بازپرس محل مورد نظر بفرستد. بازپرس موظف است در طی نامه‌‌ای‌ به شکل دقیق موضوع و حدود نیابت قضایی را تعیین نماید. بازپرس می‌تواند در مورد بخشی یا تمام موضوع مدنظر نیابت بدهد. 

در حوزه قضایی هر بخش فقط رئیس یا دادرس علی البدل دادگاه می‌تواند نیابت قضایی را اعطا کند.

بازپرس در حدودی که به او نیابت داده شده اقدامات لازمه را انجام می‌دهد اوراق را تنظیم می‌کند و گزارش خود در رابطه با موضوع نیابت را تهیه نموده سپس به همراه مدارک و مستندات جمع آوری شده برای بازپرس نیابت دهنده ارسال می‌کند.

موارد عدم امکان اعطای نیابت قضایی

در سه مورد زیر امکان اعطای نیابت قضایی وجود ندارد. بر اساس تبصره‌ 2 ماده‌ 119 قانون آیین دادرسی کیفری موارد زیر در صورتی که مستند صدور رای باشند استماع آن توسط قاضی صادر کننده رای الزامی است و نمی‌توان نیابت قضایی داد:

1/ اقرار متهم.

2/ شهادت شهود.

3/ شهادت بر شهادت شهود.

در صورتی که حضور خود بازپرس در حوزه‌ قضایی دیگر ضروری باشد می‌تواند با استدلال به دادستان اظهار کند و با کسب نظر موافق او در حوزه‌ قضایی دیگر حاضر می‌شود و با هماهنگی با او و تحت نظر دادستان محل، ماموریت خود را انجام می‌دهد. ضابطان موظف هستند تا با بازپرس همکاری نمایند.

اعطای نیابت قضایی مجدد

در صورتی که نیاز به نیابت مجدد باشد بازپرس می‌تواند این کار را بکند. یعنی بازپرسی که به او نیابت داده شده است، نیاز دارد که برای اجرای تمام یا بخشی از مفاد نیابت به بازپرس دیگری در یک حوزه‌ دیگر نیابت اعطا کند.

بر اساس ماده 119 قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس دوم که به او نیابت داده شده است اوراق مورد نیاز برای انجام تحقیقات را به بازپرس دیگر ارسال می‌کند و موظف است که مراتب را به اطلاع بازپرس نیابت دهنده برساند.

به طور مثال پرونده‌ قتلی در استان تهران مطرح می‌شود، آلت جرم در استان شیراز یافت شده است. بازپرس تهران به بازپرس شیراز نیابت می‌دهد برای بررسی آلت جرم. از طرفی بازپرس شیراز برای انجام تحقیقات خود نیاز به کمک بازپرس اصفهان دارد. در این صورت بازپرس شیراز می‌تواند یک نیابت قضایی بدهد و باید این موضوع را به بازپرس تهران که نیابت اولیه را به او داده است اطلاع دهد.

قرار تامین در نیابت قضایی

بر اساس ماده‌ 120 قانون آیین دادرسی کیفری در صورتی که روند پرونده به شکلی باشد که نیاز به صدور تامین باشد بازپرس نیابت دهنده می‌تواند همراه با نیابت قضایی نوع تامین را معین کند یا اینکه به بازپرس اختیار دهد تا طبق نظر خود نوع آن را تعیین نماید و اخذ نماید.

همچنین در مواردی که بازپرسی که به او نیابت داده است با توجه به دفاع متهم و ادله‌ موجود احساس نماید که تامین تعیین شده مناسب نیست و یا اینکه تامینی برای متهم مشخص نشده باشد با نظر خود تامین مناسب تعیین می‌کند.

بر اساس ماده 121 قانون آیین دادرسی کیفری اگر تامین تعیین شده سبب بازداشت متهم گردد پرونده برای دادستان محل اجرای نیابت فرستاده می‌شود تا در مورد این تامین نظر خود را اعلام نماید.

اگر متهم نسبت به این قرار اعتراض داشته باشد دادگاه صالح محل اجرای نیابت رسیدگی می‌کند.

سوالات متداول

نیابت قضایی چیست ؟

نیابت دادن به معنای این است که یک مرجع قضایی برای انجام یک امر نیاز به همکاری مرجع دیگری داشته باشد و از او تقاضا نماید تا کمک کند که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.

در چه مواردی نیابت قضایی داده می‌شود ؟

در مواردی که بازپرس نیاز دارد در محلی خارج از حوزه‌ قضایی خود فعالیت نماید می‌تواند به جای حضور نیابت قضایی بدهد که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.

چگونه به حوزه‌ قضایی دیگر نیابت داده می‌شود ؟

بازپرس در طی یک نامه موضوع نیابت و حدود آن را برای بازپرس حوزه قضایی ارسال می‌نماید و به او نیابت می‌دهد که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.

برای دریافت پاسخ سوالات خود و مشاوره حقوقی در مورد نیابت قضایی در امور کیفری می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی وکیل دات کام بهره ببرید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نیابت قضایی در امور کیفری، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون نیابت قضایی در امور کیفری پاسخ دهند.